मृत्यु फरकफरक परिभाषा बोकेर आउँछसमय त्यसलाई पर्खिरहन्छसजीव निर्जीव जीवनहरूमामृत्यु एउटा पर्याय बनेर उभिन्छ।प्रत्येक क्षण मृत्यु आइरहन्छ,मिलनपछिको बिछोडएउटा शाश्वत शृंखलाएउटा आयामिक यथार्थ...
'मृत्युसँग जन्मिएको युग' शीर्षकमा एक दशकअघि झमक
घिमिरेले मृत्युबारे आफ्नो धारणा पोखिसकेकी छन्। तर, उनी अहिले योभन्दा फराकिलो
वृत्तमा मृत्युलाई परिभाषित गर्छिन्। अन्नपूर्णको जिज्ञासामा जीवन र मृत्युबारेको
उनको पहिलो उत्तर उनको धारणामात्र होइन, अन्तिम सत्य मृत्यु बुझ्न काफी छ- 'जीवन
जहाँ छ मृत्यु पनि त्यहाँ अवश्य छ।
दुवै आनन्द हो मेरो विचारमा।' उनले आफ्नै पछिल्लो
पुस्तक 'समय विम्ब'मा लेखेकी छन्, 'म मर्दा कसैलाई पनि आर्थिक बोझ, शारीरिक कष्ट
नहोस्। मेरो शवमाथि कुनै धार्मिक संस्कारको कात्रो नओढाइयोस् र कुनै धार्मिक
संस्कार पनि नगरियोस् किनभने म कुनै धर्म र सम्प्रदायको खोल ओढ्न मृत्युपछि
चाहन्नँ।
कुनै संकीर्ण राजनीतिक स्वार्थ बोकेकाहरूले पनि
आफ्नो दलको झन्डा ओढाउन नपाऊन्। मेरो शवलाई सम्भव छ भने वैज्ञानिक अध्ययन,
अनुसन्धान गर्न कुनै अस्पताललाई हस्तान्तरण गरियोस्। असम्भव भए सस्तो खर्चमा गाड्ने
वा जलाउने काम गरियोस्। यो मेरो अन्तिम चाहना हो।'
काँध दुख्ने समस्या र आँखामा चस्माको पावर
थपिरहनुपर्नेजस्ता शारीरिक समस्याले केही समयदेखि बिथोलिएकी झमक उपचारकै कारण सही,
समयसमयमा राजधानीसँग साक्षात्कार गर्न आउँछिन्। सुदूरपूर्वको पहाडी जिल्ला धनकुटामा
बस्दा होस् वा राजधानी आउँदा, उनी प्राय: लेखपढमै व्यस्त हुन्छिन्।
पहिलोपटक उनले पाँच वर्षकै उमेरमा गाउँमा
हजुरआमाको मृत्यु देखिन्। 'मैले थाहा नपाई भयो, त्यति बेला म खूब रोएकी थिएँ', उनी
बाल्यकालको घटना स्मरण गर्छिन्, 'हजुरआमाको मृत्यु भएको रहेछ, मैले सँगै हुँदा पनि
थाहा पाइनँ। म त्यो घटना वर्णन गर्न चाहन्नँ।'
झमक घिमिरे प्रतिष्ठानले राजधानी आएको बेलाका
लागि भक्तपुरको बालकोटमा एउटा कोठा भाडामा लिएको छ। त्यही कोठाको एउटा कुनामा
बिछ्यौनामा उनी मान्छेका जीवनका कुरा खेलाइरहन्छिन्, लेखिरहन्छिन्।
जीवन बुझे मृत्यु बुझ्न सहज हुन्छ कि मृत्यु बुझे
जीवन? भन्ने प्रश्नमा उनी भन्छिन्, 'तपाईंले आफैं बुझ्नुभएको छैन? जीवन छ र नै
मृत्यु पनि छ। जीवन छैन भने मृत्यु कहाँ छ?'
...रगत बगाउनेहरू भन्थे, 'जनताको इतिहास रगत
नबगाई लेख्न सकिँदैन।' धरती रगताम्मे बन्दै रह्यो, खोल्साखोल्सीमा मान्छेको आलो रगत
लतपतिएको सिनो गनाइरह्यो। मान्छेका लासहरू स्याल, कुकुर, ब्वाँसाहरूले यत्रतत्र
तानेर भोजन गरिरहे। त्यहीँ उभिएर त्यो पाशविकता, बर्बरता, क्रूरता देख्दा लाग्थ्यो-
यो मान्छे जन्तु कति निर्दयी, कति क्रूर?
मान्छेप्रति एक मनमा घिन लागेर आउँथ्यो, थुइक्क
हरामी मान्छे ! यता कतिले आफ्नो जीवनसाथी गुमाएर विधवा बनेर आँसु झार्दा, कयौं
बाआमाका काख रित्तिँदा, त्यसको पीडाले औडाहा भएर आँसुका भेल बगाउँदा, कैयौं
नानीहरूको आफ्ना बाआमाको अनुहारै नचिनी अनाथ हुनुपर्दाको क्षण देख्दा भक्कानिएर मन
गाँठो परेर आउँथ्यो...। 'जीवन काँडा कि फूल' (२०६७) को 'कलम र मृत्युको सन्त्रास'मा
उनले जनयुद्धको मरणबारे यसरी लेखेकी थिइन्।
मृत्युलाई जीवन सुरु हुँदाजस्तो 'आनन्द' देख्ने
झमकको मन कठोर भएर होइन, केवल अन्तिम सत्य हाँसेरै स्वीकार्नुपर्छ भन्ने हो। प्रसंग
मृत्युसँगै जोडिएको छ। उनलाई साहित्य लेख्न थाल्दै ज्यानको धम्की आएको थियो। कतिपय
कलम यस्तो धम्कीले बन्द हुन्छन्, भएका छन् तर झमकले कलम रोकिनन्।
उनले यसबारे लेखेकी थिइन्, 'उस्तै कमजोर मनमुटु
भएको मान्छे भए त्यसले कहिल्यै कलम बोक्न सक्दैनथ्यो, उसले आत्मबलि दिन्थ्यो र कमल
फालिदिन्थ्यो। तर, मैले त्यसो गर्न सकिनँ। किनभने मलाई सत्य बोल्दा लेख्दा मर्न पनि
मञ्जुर थियो।'
झमकलाई ज्योतिषीको विश्वास लाग्दैन। तर, उनलाई
आफ्नो मृत्युबारे जान्ने चाहना छ। भन्छिन्, 'विज्ञानसम्मत कुराहरूमा विश्वास लाग्छ
तर हातको रेखा पढेर भाग्यको घोषणा गर्ने कुरामा विश्वास लाग्दैन।' एउटा मान्छे
जन्मिनुसँग पनि विज्ञान छ अनि मृत्युसँग पनि विज्ञान छ, यो उनको बुझाइ हो।
विज्ञानमा विश्वास छ र मृत्यु आनन्द हो भने के मृत्यु स्वीकार छ? जिज्ञासामा उनी
भन्छिन्, 'अवश्य पनि गर्छु।'
खुट्टाले तीन अक्षर कोरिसकेपछि उनी लामो हाँसिन्।
पुन: थपिन्, 'म मृत्युबारे जान्न चाहन्छु। मेरो मृत्युका बारेमा घोषणा गरिदिने
ज्योतिषी मकहाँ ल्याउनुहोस्।' फेरि झमक मजैले हाँसिन्। मृत्युअघि रोगले थलिने
यथार्थलाई पनि उनी सहज रूपमा लिन्छिन्। थप्छिन्, 'अल्जाइमरजस्तो बिर्सिने रोग पनि
बुढेसकालमा एउटा आनन्द हो। होइन? कहिलेकाहीँ सम्झने कुराले टेन्सन दिन्छ।'
'आफ्नो ज्यानको कसलाई पो माया हुँदैन र ! त्यो
माया मैले पनि गरेकी थिएँ। तर, त्यो जीवन ज्यूँदो मुर्दासरह बनेर बाँच्नुपर्छ भने
त्यसको के अर्थ?', कलम र मृत्युको सन्त्रासमा उनले लेखेकी छन्, 'स्वतन्त्रता र
मान्छेको अर्थमा बाँच्न पाइँदैन भने त्यसमा जिउनुको मज्जा थिएन। त्यसमा एक खालको
त्रास र कुण्ठामात्र हुन्थ्यो।
मैले त्यस्तो सन्त्रास र कुण्ठाग्रस्त जीवन
बाँच्न चाहिनँ र त जीवनका सबै स्वतन्त्रता भोगेँ।' सन्त्रासभित्र मान्छेको आवाज
दबेपछि भने उनको कलमसमेत चुप लागेर मौन बस्दैन। मनको धक फुकाएर विचार व्यक्त गर्न
नहिचकिचाउने हक्की स्वभावकी उनी मृत्युपछिको संसारलाई 'वाहियात' ठान्छिन्।
'त्यो वाहियात संसारको बारेमा मैले सोचेकी छैन',
एक प्रश्नमा उनी भन्छिन्, 'म सधैं सोच्ने गर्छु, मान्छेलाई बाँच्न एकदमै सजिलो छ तर
मान्छेले काल बाँच्ने कुरा गाह्रो छ। एउटा समयलाई बचाउने कुरा र त्योसँगै आफूलाई
बचाउने कुरा भने गाह्रो छ।'
मृत्युबारे केही लेखेकी झमकले यसबारे अरूले
लेखेको भने नपढेको बताइन्। यद्यपि उनी मृत्युबारेको बहस जरुरी ठान्छिन्। 'ती सुन्दर
पलहरू एकातिर कष्ट भोग्छ मान्छेले अर्कोतिरबाट मान्छे बिस्तारै मर्दै पनि जान्छ',
मृत्यु बहसबारे उनी भन्छिन्, 'तर योबारेमा बहस जरुरी छ।
मृत्यु संस्कार छोट्याउने बहस चल्न थालेका छन्। म
त भन्छु, १३ दिने यो संस्कारलाई तीन दिन होइन, १३ घन्टामा झारे पनि हुन्छ।' बच्चा
जन्मँदा जस्तो तयारी मृत्युका लागि गर्नु नपर्ने उनी थप्छिन्, 'वास्तवमा शोक
घटनासँगै सुरुमै मनाउँछ मान्छेले।' अकालको मृत्युबारे पनि उनको धारणा प्रस्ट छ,
'त्यही त स्वीकार्नुपर्छ भनेको। मृत्यु जहाँ पनि जति खेर पनि हुन सक्छ नि।'
घटना २०५२ सालको हो। हिउँदे घाम तापेर रत्नपार्क
(उति बेला टुँडिखेल)मा झोक्राएर बसिरहेका जनकविकेशरी धर्मराज थापाले वरिष्ठ
साहित्यकार परशु प्रधानको संयोगको भेटमा सोधिएको जिज्ञासामा भनेका थिए, 'मेरो काल
आएजस्तो छ, म बिरामी पनि छु। मर्छु कि क्या हो।' तर झमकलाई भने आजसम्म सोच्ने
फुर्सदसमेत छैन रे।
२०५५ सालमा संकल्प कविताकृतिबाट अघि बढेकी उनले
२०५७ मा आफ्नै चिता अग्निशिखातिर, मान्छेभित्रका योद्धाहरू, अवसानपछिको आगमन र
सम्झनाका बाछिटाहरू लेखिन्।' आफ्नो मृत्युबारे भने अहिलेसम्म उनलाई सोच्ने
फुर्सदसम्म मिलेको छैन।
'झमक घिमिरेका कविताहरू'भित्रको 'मृत्युसँग
जन्मिएको युग' शीर्षकमा २०६० माघमा लेखेको माथिको कविताको बाँकी अंशले मृत्युबारेको
उनको अभिव्यक्ति अझ प्रस्ट रूपमा पोखिएको छ :
मृत्युको एउटा परिभाषा मिलन हो
अर्को परिभाषा बिछोड
त्यसैले त, मृत्यु रोदन हो, सन्तुष्टि हो।
मृत्युवरण गर्नेहरूसँग
नवयुगको सपना हुन्छ...।
२०७१ कार्तिक १५ शनिबार
No comments:
Post a Comment